Hoe kom je in contact met jezelf?
Je zal vast wel eens iets gehoord hebben over zelfcontact. Eén van de oudste uitspraken, “Ken uzelve”, die vaak aan de Griekse filosoof Socrates wordt toegeschreven, is eigenlijk een zin die op de tempel van Apollo staat geschreven [1]. Intussen zijn er veel hedendaagse variaties op te vinden. In de psychologie en coaching wordt vaak benadrukt dat je in contact moet staan met jezelf en dat je bijvoorbeeld niet over je eigen grenzen heen moet gaan. Op het eerste gezicht lijkt dit een goed advies. En omdat het al meer dan 2000 jaar herhaald wordt, zou je denken dat dat het ook is. Maar wie is die zelf waar ze het over hebben? En is er daadwerkelijk een onderdeel van jezelf dat je misschien niet kent? In dit stuk zal ik uitleggen wat zelfcontact is, waarom het nuttig is om het te hebben en hoe je het kan trainen.
Waarom ken je jezelf niet?
Het is eigenlijk een heel vreemd idee dat je jezelf niet zou kennen. Toch is dit vaak het geval. Iedereen heeft een bepaald beeld van zichzelf en dit beeld is eigenlijk nooit accuraat. Sommige mensen denken slechter en anderen denken beter over zichzelf dan ze daadwerkelijk zijn. Volgens psycholoog Emily Pronin van Princeton University komt dit doordat we geen negatief beeld willen hebben over onszelf [2]. We willen onszelf bijvoorbeeld graag zien als vriendelijk en vrijgevig, dus negeren de talloze keren dat we een bedelaar voorbijlopen.
Een andere verklaring dat we onszelf niet zo goed kennen, is dat we ons vaak niet bewust zijn van ons gedrag. Iedereen in een goede relatie zal herkennen dat je partner soms beter weet wat er aan de hand is met jou dan jijzelf. We zien onze eigen gezichtsuitdrukkingen niet, en zijn meestal niet bezig met het reflecteren op wat we zeggen, wat we doen en wat onze motivaties daarachter zijn. Ook is emotioneel bewustzijn in onze cultuur zeer beperkt. We worden aan alle kanten opgeleid om vaardigjheden te ontwikkelen die vooral met denken en doen te maken hebben, maar leren niet bewust te zijn en te benoemen wat er in ons omgaat.
Een laatste verklaring is dat het ligt aan de manier waarop onze zintuigen zijn ontstaan. We hebben ogen, oren, tast, etc. die zich allemaal naar buiten toe richten. Een groot deel van onze hersenen is bezig met het interpreteren van deze signalen. Dit helpt ons om onszelf veilig te houden, maar geeft ons maar beperkt informatie over onszelf.
Waarom zou je jezelf willen leren kennen?
Er zijn waarschijnlijk talloze mensen die geleefd hebben zonder veel bewustzijn over zichzelf. In veel gevallen denk ik dat dat geen probleem hoeft te zijn. Er zijn veel dingen die we als mens kunnen ervaren tijdens ons leven en zelfkennis is maar één van die dingen. De reden waarom sommige mensen toch uiteindelijk aan de slag gaan met het verhogen van hun zelfkennis is omdat ze niet gelukkig zijn. Soms komt dit doordat dingen herhaaldelijk niet lukken in hun leven (denk aan relaties, doelen bereiken, etc.) en soms doordat ze een manier van denken hebben aangeleerd die ongelukkig maakt. Op dat moment is het tijd om te reflecteren op jezelf en je zelfkennis te verhogen.
Hoe kan je jezelf leren kennen?
Zelfcontact is je bewust zijn van verschillende delen van jezelf. In de piramide hiernaast heb ik weergegeven welke delen dat zijn.
Bewust zijn van gevoel, in psychologie ‘interoceptie’ genoemd, is de grootste en geeft de basis van de piramide. Bewust zijn van je gedachten, gedrag en (dag)dromen die je hebt zijn in aflopende mate nuttig voor het oplossen van je probleem.
Vanuit bewust zijn van je gevoel kan je bewust worden hoe je gedachten je gevoelsmatig beïnvloeden. Hetzelfde geldt voor gedrag. Ook is het belangrijk om te leren reflecteren op hoe je omgeving je beïnvloedt. Bijvoorbeeld op hoe bepaalde gebeurtenissen die je meemaakt, dan wel alleen of in interactie met anderen, je beïnvloeden.
In het volgende artikel ga ik dieper in op het vergroten van bewustzijn op gevoel, gedachten en gedrag.
[2] The Introspection Illusion & Valuing thoughts, ignoring behavior: The introspection illusion as a source of the bias blind spot